पडीक जमिनीचे जिप्सम उत्पादन वाढवा, जिप्समची उपयुक्तता जाणून घ्या
कृषी लक्ष्मी । १३ मे २०२२ । जिप्समच्या वापरामुळे तेलबिया, कडधान्ये आणि तृणधान्य पिकांच्या उत्पादनाचा दर्जा वाढण्याबरोबरच जमिनीचे आरोग्य सुधारते. जिप्सम हा सल्फरचा सर्वोत्तम आणि स्वस्त स्रोत आहे. हे एक उपयुक्त माती सुधारक देखील आहे. शेतकरी डीएपी आणि युरिया या सल्फरमुक्त खतांचा मोठ्या प्रमाणात वापर करत आहेत. तर, सल्फर असलेल्या सिंगल सुपर फॉस्फेटचा वापर कमी होत आहे. तसेच, जास्त उत्पादन देणाऱ्या जाती जमिनीतील गंधक जास्त वापरतात. दरवर्षी एकाच शेतात तेलबिया व कडधान्य पिकांची लागवड होत असल्याने शेतात सल्फरचा तुटवडा निर्माण होतो. पेरणीपूर्वी 250 किलो जिप्सम प्रति हेक्टरी या प्रमाणात शेतात मिसळावे.
अल्कधर्मी माती सुधारणे
ज्या मातीचे pH मूल्य ८.५ पेक्षा जास्त आहे आणि नियामक सोडियमचे प्रमाण १५ टक्क्यांपेक्षा जास्त आहे, ती माती क्षारतेच्या समस्येने ग्रस्त आहे. या प्रकारची माती सुकल्यावर ती सिमेंटसारखी कडक होते. तसेच ते तडे जाते. क्षारयुक्त जमिनीत झाडांना सर्व पोषक तत्वे असूनही मातीतून चांगले उत्पादन मिळत नाही. जिप्समच्या वापरामुळे जमिनीत विरघळणाऱ्या कॅल्शियमचे प्रमाण वाढते, जे अल्कधर्मी गुणधर्मासाठी जबाबदार असलेले शोषलेले सोडियम विरघळवून आणि मातीच्या कणांमधून काढून टाकते. परिणामी, मातीचे पीएच मूल्य कमी होते. साधारणपणे, ८-१० क्विंटल जिप्सम प्रति हेक्टर दराने जमीन सुधारणेसाठी वापरले जाते. माती सुधारक म्हणून जिप्समचा वापर करण्यासाठी, विहित प्रमाणात नांगरणी करून ते पावसाळ्यापूर्वी शेतात समान रीतीने पसरवावे आणि जमिनीच्या वरच्या पृष्ठभागावर १० ते १५ सें.मी.ने चांगले मिसळावे. पावसाचे पाणी शेताबाहेर वाहून जाऊ नये म्हणून शेतातच मोठे वाडे तयार करावेत. शेतात जिप्समचा वापर केल्यानंतर एक-दोन चांगला पाऊस पडल्यानंतर हिरवळीच्या खतासाठी धैचा पिकाची पेरणी शेतात करावी. धैंचाच्या पेरणीसाठी हेक्टरी ६० किलो बियाणे वापरावे. धैंचा पेरणीनंतर ४५-५० दिवसांनी किंवा फुलोरा येण्यापूर्वी ते जमिनीत फिरवणारा नांगर किंवा हॅरो वापरून मातीत मिसळावे. ते प्रति हेक्टर २०-२५ टन बायोमास तयार करते. तसेच, मातीचे पीएच मूल्य कमी करून क्षारतेच्या समस्येवर मात केली जाते.
तेलबिया पिकांमध्ये जिप्सम
भुईमूग, तीळ, सोयाबीन, मोहरी, तारमीरा इत्यादी तेलबिया पिकांमध्ये गंधकाचा वापर केल्याने धान्यातील तेलाचे प्रमाण वाढते. तसेच, दाणे सुडौल आणि चमकदार होतात. त्यामुळे तेलबिया पिकाच्या उत्पादनात १०-१५% वाढ होते.
कडधान्य पिकांमध्ये जिप्सम
कडधान्य पिकांमध्ये प्रथिने मुबलक प्रमाणात आढळतात. प्रथिने निर्मितीसाठी सल्फर हे आवश्यक पोषक तत्व आहे. इस्रो कडधान्य पिकांमध्ये दाणे सुडौल होतात आणि उत्पादन वाढते. हे वनस्पतींच्या मुळांमध्ये स्थिर असलेल्या रायझोबियम बॅक्टेरियाची क्रियाशीलता वाढवते. त्यामुळे झाडे वातावरणातील मुक्त नायट्रोजनचा जास्तीत जास्त वापर करू शकतात.
अन्नधान्यामध्ये जिप्समचा वापर
अन्न पिकांमध्ये जिप्समच्या वापरामुळे गंधकाचा पुरवठा होतो. त्यामुळे झाडाची वाढ चांगली होते. हेक्टरी २५० किलो जिप्सम वापरल्यास उत्पादनात वाढ होते.
– डॉ.रतनलाल सोलंकी, केव्हीके चित्तोडगड
