कृषी लक्ष्मी । १३ मे २०२२ । उन्हाळ्यात उष्णतेच्या ताणामुळे जनावरांच्या शरीराचे तापमान ४-५ अंश फॅरेनहाइटने वाढते, त्यामुळे प्राण्यांना शरीराचे तापमान सामान्य राखणे फार कठीण जाते आणि जनावरांना उष्णतेची लक्षणे दिसतात.त्यामुळे प्राणी राखण्याचा प्रयत्न करतात. घामाच्या स्वरूपात उष्णता काढून टाकून शरीराचे सामान्य तापमान. शरीराच्या तापमानातील बदलामुळे जनावरांचा वापर कमी होणे, दूध उत्पादनात १० ते २५ टक्के घट, दुधातील फॅटचे प्रमाण कमी होणे, प्रजनन क्षमता कमी होणे, रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होणे इत्यादी लक्षणे दिसत आहेत. उन्हाळ्यात जनावरांचे आरोग्य चांगले राहण्यासाठी व त्यांची उत्पादन पातळी सामान्य ठेवण्यासाठी जनावरांची विशेष काळजी घ्यावी लागते.
वाढत्या उन्हामुळे पशुपालकांनी आपल्या जनावरांच्या सुरक्षेबाबत दक्ष राहण्याची नितांत गरज आहे. बदलत्या हंगामात जनावरांच्या राहणीमानासह चारा पाण्याकडे विशेष लक्ष द्यावे अन्यथा जनावरांच्या उत्पादन क्षमतेवर वाईट परिणाम होतो. या उपायांचा अवलंब केल्यास पाळीव/दुभत्या जनावरांची काळजी व नवजात जनावरांची काळजी योग्य प्रकारे करता येते.
प्राण्यांवर उष्णतेचा प्रभाव
उष्मा वाढल्याने प्राण्यांच्या शरीरात पाण्याबरोबरच इतर खनिजांचीही कमतरता भासू लागली आहे. उष्णतेचा थेट परिणाम दुभत्या जनावरांवर होत असल्याने दुधाचे उत्पादन घटू लागते. उष्णतेमुळे जनावरांची रोगांशी लढण्याची क्षमताही कमी होते, त्यामुळे प्राणी शारीरिकदृष्ट्या कमकुवत होतो. उन्हाळ्यातही त्यांच्या शरीराचे तापमान सामान्य ठेवण्यासाठी प्राण्यांच्या शारीरिक कार्यात काही बदल दिसून येतात.
उन्हाळ्यात जनावरांच्या श्‍वसनाचा वेग वाढतो, जनावरांना गळायला लागते, तोंडातून लाळ गळायला लागते. श्वासोच्छ्वास वाढल्यामुळे आणि वाढलेल्या घामामुळे शरीरात पाणी आणि आयनची कमतरता निर्माण होते, त्यामुळे जनावरांची पाण्याची गरज वाढते.
प्राण्यांच्या रुमेनच्या किण्वन प्रक्रियेत बदल होतो, ज्यामुळे पचनसंस्थेवर परिणाम होतो आणि अन्न सेवन सुमारे ५० टक्के कमी होते, ज्यामुळे उत्पादन क्षमता आणि कार्य क्षमता कमी होते.
प्राण्यांची काळजी कशी घ्यावी हे जाणून घ्या
जनावरांना सावलीच्या जागी बांधावे. जनावरांच्या खाली वाळू टाकल्यानंतर त्यावर पूर्णपणे पाणी शिंपडावे. एखाद्या खोलीत किंवा टिनच्या शेडमध्ये जनावर बांधून ठेवले असेल तर ती जागा हवेशीर असावी याची विशेष काळजी घ्यावी. पक्क्या छताच्या घरात व्हेंटिलेटर बसवावेत. जास्त उष्णता असल्यास जनावरांना थंड पाण्याने २-३ वेळा आंघोळ घालावी. पशूगृहात आवश्यकतेपेक्षा जास्त जनावरे बांधू नका आणि रात्रीच्या वेळी मोकळ्या जागेवर जनावरे बांधून ठेवा. थेट सूर्यप्रकाश आणि उष्णतेपासून जनावरांचे संरक्षण करण्यासाठी गोठ्याचे मुख्य प्रवेशद्वार खस किंवा तागाच्या पोत्याने झाकलेले असावे.
संसर्ग कसा टाळायचा
प्राण्यांमध्ये, उन्हाळ्याच्या दिवसात संसर्ग अधिक वेगाने पसरतो, त्यापासून बचाव करण्यासाठी ज्या ठिकाणी जनावरे खातात ती जागा नियमितपणे स्वच्छ आणि धुवावी. शिळा चारा खाल्ल्याने जनावरांच्या पोटात अनेक जीवघेणे आजार होऊ शकतात. जनावराला बांधलेल्या जागेभोवती चुना शिंपडून संसर्ग टाळता येतो.
जनावरांना संतुलित आहार द्यावा
उन्हाळी हंगामात दुभत्या जनावरांना योग्य प्रमाणात धान्य दिले जात होते. गहू, ओट्स, हरभरा भुसा, गव्हाचा कोंडा, चूर्ण मीठ, गूळ साखर धान्यामध्ये मिसळल्याने जनावरांचे दूध उत्पादन चांगले राहते आणि जनावरे निरोगी राहतात. पीठ, रोटी, तांदूळ इत्यादी कार्बोहायड्रेट्सचे प्रमाण जास्त असलेले अन्न जनावरांना देऊ नये. जनावरांच्या समतोल आहारामध्ये गुहा आणि चाऱ्याचे प्रमाण ४० आणि ६० असावे. तसेच, प्रौढ प्राण्यांना दररोज ५०-६० ग्रॅम विद्युत ऊर्जा आणि लहान मुलांना १०-१५ ग्रॅम विद्युत ऊर्जा द्यावी.
उन्हाळ्यात जनावरांना हिरवा चारा द्यावा
उन्हाळ्यात जनावरांना जास्त हिरवा चारा द्या, त्यात ७० ते ९० टक्के पाणी असते. जनावरांना दिवसातून किमान तीन वेळा स्वच्छ पाणी द्यावे. याशिवाय मीठ आणि मैदा पाण्यात मिसळून पिणेही अधिक योग्य आहे. दीर्घकाळापर्यंत जनावरांच्या शरीरातील पाण्याचा पुरवठा अखंड राहतो. उन्हाळ्यात पशुखाद्यात अमिनो पॉवर आणि ग्रो बी-प्लेक्स मिसळणे फायदेशीर आहे. उष्णतेचा ताण व भुकेमुळे जनावरांची पचनसंस्थेवर परिणाम होतो.या स्थितीला तोंड देण्यासाठी व जनावरांचा आहार वाढवण्यासाठी ग्रोलिव्ह फोर्टे नियमितपणे जनावरांना द्यावे.
खनिज ग्लायकोकॉलेट कसे भरून काढायचे
जनावरांना मिठाचा पुरवठा करण्यासाठी जनावरांना बांधण्याऐवजी संपूर्ण खडी मिठाचा मोठा तुकडा ठेवावा आणि जनावरांना कॅल्शियमचा योग्य डोस वेळोवेळी देत रहा. कॅल्शियमच्या कमतरतेमुळे जनावरांमध्ये अनेक आजार होतात.
त्यामुळे उष्णतेचे दुष्परिणाम त्यांच्या जनावरांवर होऊ नयेत यासाठी प्राणी मालकांनी या गोष्टींची विशेष काळजी घ्यावी.
दिवसा थेट सूर्यप्रकाशापासून प्राण्यांचे संरक्षण करा आणि त्यांना सकाळी लवकर चरायला घेऊन जा आणि दुपारपूर्वी शेडमध्ये परत आणा.
प्राण्यांना नेहमी सावलीच्या आणि हवेशीर जागी ठेवा.
जनावरांच्या शेडमध्ये थंड हवा द्या ज्यासाठी कुलर/पंखे वापरता येतील.
जनावरांना वेळोवेळी पिण्याचे पाणी द्यावे.
जनावरांना अधिकाधिक हिरवा चारा द्यावा, तसेच जनावरांना पोषक व संतुलित आहार द्यावा.