कृषी लक्ष्मी । २५ मे २०२२ । शेतीसाठी आणि मत्स्यपालनासाठी जमिनीत नायट्रोजनचे पुरेसे प्रमाण असणे अत्यंत आवश्यक आहे. ती वाढवण्यासाठी कृत्रिम पद्धतीचाही अवलंब केला जातो. ज्यामध्ये जीवामृत युरिया किंवा सेंद्रिय खत म्हणून वापरले जाते. परंतु मत्स्यपालन करणारे शेतकरी, विशेषत: बिहार आणि उत्तर प्रदेशातील, या पद्धतीचा अवलंब करून त्यांच्या शेतात किंवा तलावातील नायट्रोजनचे प्रमाण वाढवू शकतात. ही पद्धत पूर्णपणे सेंद्रिय आहे आणि कोणत्याही प्रकारची सेंद्रिय किंवा रासायनिक खते किंवा उत्पादनांची आवश्यकता नाही. त्यामुळे उत्पन्नही वाढते आणि कमी खर्चात उत्पन्नही वाढते.
बिहार आणि उत्तर प्रदेशच्या मैदानी भागात असे अनेक तलाव आहेत जिथे मत्स्यपालन केले जाते, तिथे पावसाळ्यात पावसाचे पाणी तुंबते आणि नंतर फेब्रुवारी-मार्चमध्ये ते पाणी आटते. त्यानंतर जून-जुलैमध्ये पाणी भरते. हे असे तलाव आहेत की ज्यातून शेतकरी मत्स्यशेती व्यतिरिक्त कडधान्ये पिकवू शकतात आणि चांगले उत्पादन घेऊ शकतात. खरं तर, उन्हाळ्यात तलाव कोरडे पडल्यावर, नांगरणी केल्यानंतर, शेतकरी त्यात कडधान्ये, विशेषतः मूग (मूग की खेती) लागवड करू शकतात.
अशा प्रकारे शेतकरी शेती करू शकतात
मग मुगाचे पीक तयार झाल्यावर, मुगाच्या शेंगा उपटल्यानंतर शेतकरी पुन्हा शेत नांगरतात आणि मुगाची रोपे तलावाच्या तळाशी राहतात. जे तलावातील माती आणि पाण्यात नायट्रोजनची कमतरता होऊ देत नाहीत. याशिवाय शेतकऱ्यांना हवे असल्यास ते कोरड्या तलावात धनिता (धैचा) लागवड करू शकतात. तसेच नांगरणी करून तलावात सोडता येते. धूर देखील नायट्रोजनचे प्रमाण वाढवण्यासाठी खूप उपयुक्त ठरतो.
नायट्रोजन जमीन आणि तलावामध्ये वाढते
मूग किंवा कडधान्य पिके घेतल्यास नत्राचे प्रमाण वाढते, त्यामुळे तलावातील उपलब्ध सेंद्रिय भाराचा योग्य वापर होतो. यामुळे पोषक तत्वांचे संतुलन सुधारते आणि उत्पादन वाढते. तसेच तलावाची माती चांगली होते. या तलावांमध्ये माशांचे अंडी पालन केल्यास चांगले परिणाम मिळतात. जर आपण मत्स्यपालनाबद्दल बोललो तर ग्रास कार्प सारख्या तळातील माशांचा विकास खूप वेगाने होतो. सर्वात मोठा फायदा म्हणजे पाऊस आणि दुष्काळ या दोन्ही परिस्थितीत जमिनीतून उत्पादन घेता येते.
खते आणि कीटकनाशकांशिवाय बंपर उत्पादन होते
अशाप्रकारे उत्पादन वनाबद्दल बोलायचे झाल्यास एक एकर तलावात मूगाची लागवड केल्यास पाच ते सहा क्विंटल उत्पादन मिळू शकते. सर्वात मोठी गोष्ट म्हणजे शेतकऱ्याला फक्त नांगरणी आणि मूग बियाणे खरेदी करण्यासाठी खर्च येतो. कोणत्याही प्रकारची खते किंवा कीटकनाशके वापरली जात नाहीत. तर मूग लागवडीनंतर त्या जमिनीवर मत्स्यशेती केल्यास एकरी १०-१२ क्विंटल उत्पादन मिळते. अशा प्रकारे शेतकरी चांगले पैसे कमवू शकतात. याशिवाय डोंगराळ भागात भातशेती करणारे शेतकरीही आहेत.